Η συνεισφοÏά του Λ. Μελά στη γÎνεση του όμοÏφο ÎµÎ»Î»Î·Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Ï€Î±Î¹Î´Î¹ÎºÎ¿Ï Î±Î½Î±Î³Î½Ï‰ÏƒÏ„Î¹ÎºÎ¿Ï…
Ο Λ. Μελάς (1812-1879) γεννήθηκε στην ΚωνσταντινοÏπολη από αστική ηπειÏώτικη φαμίλια. Έζησε, ακολουθώντας την οικογÎνειά του και αÏγότεÏα για σπουδÎÏ‚, σε πολλά μÎÏη του ÎµÎ»Î»Î±Î´Î¹ÎºÎ¿Ï Ï‡ÏŽÏου και της ΕυÏώπης. ΑναγοÏεÏτηκε Î´Î¹Î´Î¬ÎºÏ„Ï‰Ï Ï„Î·Ï‚ νομικής στο πανεπιστημιακό ίδÏυμα της Πίζας και ασχολήθηκε με τα δικαστικό σώμα και την πολιτική. ΔιετÎλεσε ακόμη υπουÏγός δικαιοσÏνης και παιδείας εναντίον την οθωνική πεÏίοδο και δίδαξε στά νεοσÏστατο πανεπιστήμιο της Αθήνας. Στα μεταγενÎστεÏα χÏόνια, Îπειτα από μια δεκαετή παÏαμονή του στο Λονδίνο, ανÎπτυξε ενεÏγό εκπαιδευτική δÏάση ως μÎλος και Ï€ÏόεδÏος οι Φιλεκπαιδευτικής ΕταιÏείας και ως μÎλος του Î´Î¹Î¿Î¹ÎºÎ·Ï„Î¹ÎºÎ¿Ï ÏƒÏ…Î¼Î²Î¿Ï…Î»Î¯Î¿Ï… του Συλλόγου Ï€Ïος Διάδοσιν των Ελληνικών ΓÏαμμάτων. Εισήγαγε μάλιστα το μάθημα την παιδαγωγικής στά ΠαÏθεναγωγείο τα Φιλεκπαιδευτικής ΕταιÏείας, το οποίο δίδαξε ο ίδιος. ΚαÏπός των μαθημάτων αυτών συνιστά το σÏγγÏαμμά του Παιδαγωγικόν ΕγχειÏίδιον, όπου εκδόθηκε τα 1871 και αποτελεί 1 Ï€ÏόδÏομη Îκφανση της εÏβαÏτιανής παιδαγωγικής στον ελληνικό σημείο. Στο πλαίσιο των παιδαγωγικών του ενδιαφεÏόντων θα ασχοληθεί με τη συγγÏαφή "ωφελίμων αναγνωσμάτων" για τα παιδιά στοχεÏοντας στην ηθική και εθνική τους οδήγηση, στοιχείο που δηλώνεται με σαφήνεια στο Ï€Ïοοιμιακό κεφάλαιο του Ï€Ïωτόλειου ÎÏγου του Ο ΓεÏοστάθης.
O Λ. Μελάς εμπνεÏστηκε και δημιοÏÏγησε το εκτενÎÏ‚ αυτό αφήγημα την εποχή της παÏαμονής του στά Λονδίνο, ακόμα τυπώθηκε τα 1858 στην Αθήνα από το τυπογÏαφείο του ΛάζαÏου ΒιλαÏά με τον τίτλο Ο ΓεÏοστάθης ή αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας και είναι αφιεÏωμÎνο στον ευεÏγÎτη του Φ. ΛαβÏάνο. Î Ïότυπο του ÎÏγου συνιστά το γαλλικό σÏγγÏαμμα Simon de Nantua του Pierre Laurent de Zussieu, το οποίο είχε μεγάλη εκδοτική επιτυχία ως οικογενειακό και σχολικό σÏγγÏαμμα (ΣτουÏαÎτης, 1924, Πάτσιου, 1995, Κοντογιάννη, 2003).
Ο ΓεÏοστάθης παÏόλο που εκδόθηκε κατά 50 χÏόνια αÏγότεÏα από το Ï€Ïότυπό του, για την Ελλάδα εÏχόταν στην ÏŽÏα του, ακÏιβώς όταν άÏχιζε να διαγÏάφεται η Ï„Ïοπή την νεοελληνικής κοινωνίας Ï€Ïος το φιλελευθεÏισμό, όταν τα Ελληνόπουλα είχαν χÏεία από πολιτική κοινωνικοποίηση και τα ισχÏοντα σχολικά αναγνώσματα αδυνατοÏσαν να ανταποκÏιθοÏν στίς αιτήματα της εποχής (ΔημαÏάς, 1951).
Ο καμβάς ο οποίος συγκÏατεί και συνÎχει το άÏθÏο είναι η ιστοÏία του ομώνυμου ήÏωα ο οποίος επιστÏÎφει ολίγο Ï€Ïιν τον επανάσταση, εβδομηκοντοÏτης πεÏίπου, στη γενÎθλια γη, μια κωμόπολη της ΗπείÏου, την οποία είχε εγκαταλείψει στη νεανική του ηλικία μετά τα εγκÏκλιες σπουδÎÏ‚ του με σκοπό να αναζητήσει της Ï„Ïχη του στην ΕυÏώπη. ΕπιστÏÎφοντας στην πατÏίδα του εÏποÏος, παÏεκτός από τον κοινωνική του Ï€ÏοσφοÏά μαÏÏ„Ï…Ïά ÎμπÏακτα το ενδιαφÎÏον του για τα εκπαίδευση της νεολαίας κατά τη Ï€Ïότυπο του φωτισμÎνου εμπόÏου της σεζόν ( Vitti, 1989 ). Με τη γλυκÏτητα του χαÏακτήÏα του και τον πλοÏτο των γνώσεών του κατοÏθώνει να Ï€ÏοσελκÏσει γÏÏω του όλα τις παιδιά τα γενÎτειÏάς του, με της οποία αναπτÏσσει μια παιδαγωγική σχÎση βασισμÎνη στην αμοιβαία αγάπη και σεβασμό. Ο ΓεÏοστάθης εναντίον τη πεÏίοδο πεÏιπάτων ή συναντήσεων στά σπίτι του και στο σχολείο βÏίσκει την ευκαιÏία να μεταδώσει στα Ï„Îκνα Îνα ευÏÏ Ï†Î¬ÏƒÎ¼Î± γνώσεων με στόχο τη διαφώτισή τους και την ηθική και διπλωματική τους καθοδήγηση.
Το αφηγηματικό υλικό, τη οποίο ενσφηνώνεται αλλεπάλληλα στην υποτυπώδη πλοκή και συγκÏοτεί το πλÎγμα αναφοÏικότητας του κειμÎνου, αντλείται στην πλειονότητά του από την classic μας γÏαμματεία και συνιστά κυÏίως Î¼Ï…Î¸Î¹ÎºÎ¿Ï Ï‡Î±ÏακτήÏα. ΕπιπÏοσθÎτως εμφανίζονται με μικÏότεÏη συχνότητα στοιχεία από τις μεταγενÎστεÏες ιστοÏικÎÏ‚ μας πεÏιόδους, από την ελλαδική μυθολογία, από τα Ïωμαϊκά χÏόνια, από την εκκλησιαστική μας ιστοÏία και ακόμα στοιχεία από τη νεότεÏη παγκόσμια ιστοÏία και λογοτεχνία. Με αυτόν τον σÏστημα Ο ΓεÏοστάθης αναδεικνÏεται σε Îνα "πολυπολιτισμικό εντευκτήÏιο" και παÏόλο που το αναπλαισιωμÎνο υλικό εξυπηÏετεί Ï€Ïωτίστως ηθικοπλαστικοÏÏ‚ στόχους, λειτουÏγεί συνάμα και ως "αποθήκη ωφελίμων γνώσεων" για τους αναγνώστες.
Τα αφηγηματικά χαÏακτηÏιστικά του κειμÎνου απηχοÏν στο σÏνολό τους τις παιδαγωγικÎÏ‚ και διδακτικÎÏ‚ αντιλήψεις του Λ. Μελά, όπως ταÏτες εγγÏάφονται στα παιδαγωγικά του συγγÏάμματα. Όθεν στο επίπεδο της δομής Ο ΓεÏοστάθης αποτελείται από Ï„Ïία εκτενή τμήματα, η συγκÏότηση των οποίων ακολουθεί το κÏÏιο παιδαγωγικό του πιστεÏω για την ολόπλευÏη ανάπτυξη του παιδιοÏ. «Η παιδαγώγησις ημών Ï€ÏÎπει να συνιστά γενική καλλιεÏγοÏσα συγχÏόνως απάσας τας τε σωματικάς και ψυχικάς ημών δυνάμεις» επομÎνως «να επιτÏχωμεν την αÏμονίαν και ισοÏÏοπίαν των δυνάμεων και όθεν το οÏθώς είναι» αποκαλÏπτει στα παιδαγωγικά του κείμενα ( Mελάς, 1879 ).
Κατ’ αυτόν τον μÎθοδο το Ï€Ïώτο μÎÏος εχει σχÎση με στην υγεία του σώματος, το δεÏτεÏο στην υγεία του ‘νοός’ και το Ï„Ïίτο στην υγεία της ‘καÏδίας’, στις δε αμÎσως μεταγενÎστεÏες εκδόσεις θα τιτλοφοÏήσει με αντίστοιχους τίτλους τα επιμÎÏους τμήματα. Τη κάθε 1 από οι Ï„Ïία τμήματα αποτελείται από ομοιογενή ως Ï€Ïος το θÎμα κεφάλαια, τα οποία ξετυλίγουν βασικÎÏ‚ πτυχÎÏ‚ του κεντÏÎ¹ÎºÎ¿Ï Î¸Îματος με στόχο την πλήÏη ανάπτυξή του. ΤÎλος τη κάθε κεφάλαιο συγκÏοτείται από παÏεμφεÏείς ενότητες, οι οποίες στηÏίζουν την Ï€Ïοβληματική του, Ï€Ïαγματώνοντας πολÏπλευÏα το στόχο του. ΠαÏατηÏοÏμε λοιπόν ότι ως Ï€Ïος την επιφανειακή του δομή Ο ΓεÏοστάθης ακολουθεί το σÏνθεση 1 Î´Î¹Î´Î±ÎºÏ„Î¹ÎºÎ¿Ï ÎµÎ³Ï‡ÎµÎ¹Ïιδίου γÏαμμÎνου με την εγκυκλοπαιδική μÎθοδο. Με την αναγνωστική του πλησίασμα όμως ο αναγνώστης Ï€Ïοσλαμβάνει Îνα ενιαίο αφηγηματικό σÏνταγμα με κεντÏικό συνεκτικό κλωστή, των επιμÎÏους αφηγηματικών δομών, τον εβδομηκοντοÏτη, σεβάσμιο γÎÏοντα, η μοÏφή του οποίου διατÏÎχει ολοÎνα το άÏθÏο. Στην συνείδηση αυτή συμβάλλει και η μόνιμη υπόσταση των Ï„Îκνων της ηπειÏώτικης κωμόπολης, τα οποία είναι και οι εγγεγÏαμμÎνοι αποδÎκτες της αφήγησης. Î Ïος οι ίδια κατεÏθυνση λειτουÏγεί και ο αναντικατάστατος χωÏοχÏόνος της ιστοÏίας αλλά και οι ιδεολογικÎÏ‚ τα παÏάμετÏοι, οι οποίες συγκλίνουν στον κοινό στόχο: τη διαμόÏφωση του χÏÎ·ÏƒÏ„Î¿Ï ÎºÎ±Ï„Î¿Î¯ÎºÎ¿Ï…, Î²Î±ÏƒÎ¹ÎºÎ¿Ï Ï€Î±Ïάγοντα της εθνικής αναγÎννησης.
ΜποÏεί να υποστηÏιχθεί λοιπόν ότι κατά βάθος το άÏθÏο ακολουθεί οι εÏβαÏτιανή σÏστημα σÏνθεσης, η οποία διακÏίνεται για την ενιαίο αφηγηματικό χαÏακτήÏα του αναγνώσματος. ΕπιπλÎον η εÏβαÏτιανή παιδαγωγική εγγÏάφεται στη κτίσιμο των επιμÎÏους ενοτήτων, όπου κατά βάση αναπλαισώνεται ιστοÏικό υλικό από διάφοÏες πηγÎÏ‚ με Ï€Ïιμοδότηση του Ξενοφώντα και του ΠλοÏταÏχου. ΑÏτως πολλÎÏ‚ από τις αφηγηματικÎÏ‚ ενότητες δομοÏνται σÏμφωνα με το κάτωθι σχήμα: ΑÏχικά γίνεται ημεÏίδα ενός πεÏÎ¹ÏƒÏ„Î±Ï„Î¹ÎºÎ¿Ï Î±Ï€ÏŒ της καθημεÏινή ζωή, την ιστοÏία ή τα φυσικό κοινό με στόχο τη πλάση αποÏίας και ενδιαφÎÏοντος. Στη συνÎχεια παÏεμβαίνει ο ΓεÏοστάθης επεξηγηματικά και φÏονηματιστικά χÏησιμοποιώντας αÏκετά παÏαδείγματα ιστοÏικών Ï€Ïοσώπων ή γεγονότων, τα οποία, παÏά το χωÏοχÏονική τους ετεÏογÎνεια, συνδÎονται μετωνυμικά, δημιουÏγώντας Îνα άÏτιο αισθητικά αφηγηματικό σÏνταγμα. ΦόÏος γίνεται αναγωγή από τα μεμονωμÎνο στο γενικό και πάντοτε η μεταφοÏά στα «καθ’ ημάς» στο πλαίσιο των ηθικοδιδακτικών του στόχων. ΠαÏάλληλα αξιοποιοÏνται και άλλα δομικά σχήματα, αντλημÎνα, όλα σχεδόν, από το χώÏο των παιδαγωγικών στοχασμών του συγγÏαφÎα. ΟÏτως η στήσιμο κάποιων ενοτήτων ακολουθεί τη διάταξη από τα εμπελαδόν στα μακÏÏτεÏα, από τη ατομικό στά συλλογικό, από το ειδικό στο γενικό.
Αξιοσημείωτος ακόμη είναι και ο ενσωματωμÎνος ÎμμετÏος ο σκοπός, που εν είδει σφÏαγίδας κλείνει το κάθε κεφάλαιο, και ο οποίος, σε ανταπόκÏιση με την διαλογισμός του Λ. Μελά για τη μνημοτεχνική αξία της ποίησης, πεÏιÎχει επιγÏαμματικά τα κεντÏικό ανακοίνωση του κεφαλαίου. Ενδεικτικά παÏουσιάζονται οι παÏακάτω ÎμμετÏες ενότητες:
Της υγείας ο πατήÏ
Είν’ ο καθαÏός αήÏ.
Όστις εξυπνά αυγήν,
ΦÎÏει και αποσταδόν ζωήν.
ΔώÏον του Î¸ÎµÎ¿Ï Ï€Î¿Î»Ïτιμον είν’ η πιστή φιλία.
Εις τους κακοÏÏ‚ δεν δίδεται τοιαÏτη ευτυχία.
ΙδιαίτεÏο επιστασία παÏουσιάζουν και οι αφηγηματικÎÏ‚ τεχνικÎÏ‚ του ΓεÏοστάθη, οι οποίες αντανακλοÏν τόσο οι παιδαγωγική του ενημÎÏωση όσο και το δημιουÏγική ανικανότητα του Λ. Μελά. ΚεντÏικός αφηγητής οι ‘ιστοÏίας’ είναι κάποιος από τους μικÏοÏÏ‚ φίλους του ΓεÏοστάθη, ο οποίος αφηγείται τα συμβάντα ως ενήλικας πλÎον, επιστÏατεÏοντας τη θÏμηση του και παÏεμβαίνοντας παÏαδοσιακά μονοπετÏο ονειÏο με την ÏŽÏιμη και κÏιτική του ματιά. Στά Ï€Ïοοιμιακό κεφάλαιο εκθÎτει τα βασικά αφηγηματικά στοιχεία και μÎσω μιας πεÏιληπτικής αφήγησης μας δίνει βασικά βιογÏαφικά και ηθογÏαφικά στοιχεία του κεντÏÎ¹ÎºÎ¿Ï Î®Ïωα. Ακόμη εστιάζει στον σÏστημα οÏγάνωσης του Î±Ï†Î·Î³Î·Î¼Î±Ï„Î¹ÎºÎ¿Ï Ï„Î¿Ï… Ï…Î»Î¹ÎºÎ¿Ï Ï„Î¿Î½Î¯Î¶Î¿Î½Ï„Î±Ï‚ αφενός την κειμενική φÏση του ÎÏγου του, αφετÎÏου δε τη Ïεαλιστικό του χαÏακτήÏα.
Ο ενδοδιηγηματικός αφηγητής πλÎκει τον κεντÏικό καμβά της ιστοÏίας και ανάμεσα από 1 ανάδÏομη αφήγηση με εσωτεÏική Ï€Ïοοπτική μεταφÎÏει τον αναγνώστη στα Ï€Ïοεπαναστατικά χÏόνια, και συγκεκÏιμÎνα στα 1820, εποχή που αποτελεί τον αφηγημÎνο χÏόνο τα ιστοÏίας. Εναντίον τη διάÏκεια της Ïοής της υποτυπώδους και Ï€Ïοσχηματικής πλοκής η αφήγηση ανατίθεται μονοπετÏο δακÏÏ… σε δευτεÏεÏοντες αφηγητÎÏ‚, παÏαδοσιακά "Ï€Ïόσωπα" της ιστοÏίας, οι οποίοι διηγοÏνται το εγκιβωτισμÎνο ιστοÏικό ή λογοτεχνικό υλικό, το οποίο επισκιάζει σε μεγάλο βαθμό το κÏÏιο αφηγηματικό πλαίσιο, μετατÏÎποντας τα κείμενο σε "πολυπολιτισμικό διακείμενο". ÎœÎσω των διακειμενικών σχÎσεων ο αφηγημÎνος χωÏοχÏόνος διακτινώνεται οÏιζοντίως και καθÎτως με αποτÎλεσμα τον Ï„ÎÏψη και ωφÎλεια του μονοπετÏο μαζι με βεÏα αναγνώστη.
Το πλοÏσιο αυτό και ετεÏογενÎÏ‚ αφηγηματικό υλικό εντάσσεται Ï€Î¿Î»Ï Î»ÎµÎ¹Ï„Î¿Ï…Ïγικά στά κείμενο και με τη χÏῆσις πληθώÏας ÏητοÏικών σχημάτων, όπως της αναλογίας, της παÏομοίωσης και κατεξοχήν της μετωνυμίας, ο συγγÏαφÎας κατοÏθώνει να μας δώσει Îνα συνεκτικό ÎÏγο, αμιγώς Ï€ÏωτοποÏιακό για τα ελληνικά δεδομÎνα οι εποχής, με εμφανή ειδολογικά χαÏακτηÏιστικά της εγκυκλοπαιδικής λογοτεχνίας, που κυκλοφοÏοÏσε την ίδια εποχή στον ευÏωπαϊκό σημείο ( ΕσκαÏπί, 1995).
H ποικιλία των αφηγηματικών Ï„Ïόπων εκφÏάζει τις παιδαγωγικÎÏ‚ ανησυχίες του Λ. Μελά και απηχεί καινοτόμες για την εποχή του 1858 Ï€Ïοτάσεις. Î Ïώτιστο ανησυχία του συγγÏαφÎα η Ï€Ïόκληση του ενδιαφÎÏοντος των παιδιών μÎσω τα εναλλαγής των τεχνικών αφήγησης. Î Ïος μονοπετÏο με μπÏιγιαν της κατεÏθυνση αυτή λειτουÏγεί η τεχνική την εÏωταπόκÏισης, Ï€Î¿Ï Ï„Î± παιδιά εκφÏάζουν εÏωτήσεις δίνοντας τον ευκαιÏία στά ΓεÏοστάθη να εξηγήσει και να νουθετήσει. Τον ίδιο στόχο εξυπηÏετεί και το κλείσιμο πολλών ενοτήτων με 1 Ï€ÏοδÏομική νÏξη για της επόμενη ιστοÏία, γεγονός που δημιουÏγεί τα ενδιαφÎÏον των ακÏοατών και στην σημασία των αναγνωστών να πληÏοφοÏηθοÏν τη συνÎχεια. ΤÎλος, η διεκπεÏαίωση τα αφήγησης μποÏείς κάποιες φοÏÎÏ‚ με «σκηνικό Ï„Ïόπο» εντώς από την Ï€Ïοσχηματικό διάλογο ΓεÏοστάθη -παιδιών που, αν και δεν ανταποκÏίνεται σε αισθητικÎÏ‚ και παιδαγωγικÎÏ‚ αξιώσεις, καθώς αναπαÏιστά αποÏίες ενός Î¹Î´ÎµÎ±Ï„Î¿Ï Ï€Î±Î¹Î´Î¹Î¿Ï, συνιστά κάποια εξÎλιξη για τη σιωπηÏή ακινησία του Î±Î»Î»Î·Î»Î¿Î´Î¹Î´Î±ÎºÏ„Î¹ÎºÎ¿Ï ÏƒÏ‡Î¿Î»ÎµÎ¯Î¿Ï….
Οι αφηγηματικοί Ï„Ïόποι και η πλοÏσια αναφοÏικότητα του κειμÎνου φÎÏουν ιδεολογικÎÏ‚ και παιδαγωγικÎÏ‚ Ï€Ïοεκτάσεις, ιδίως δε το αναπλαισιωμÎνο ιστοÏικό υλικό, το οποίο αξιοποιείται από το συγγÏαφÎα για τον καλλιÎÏγεια οι βοÏλησης των παιδιών και για το διαμόÏφωση της ηθικής και εθνικής τους συνείδησης, κυÏίαÏχο αίτημα οι εποχής και βασική παιδαγωγική Îγνοια του Λ. Μελά.
Σε γενικÎÏ‚ γÏαμμÎÏ‚ οι κοινωνικÎÏ‚ και ιδεολογικÎÏ‚ επιδιώξεις, που είναι διάχυτες στίς Ï„Ïία τμήματα του ÎÏγου, μποÏοÏν να συνοψιστοÏν σε Ï„Ïεις μεγάλες κατηγοÏίες: α) Ο Îντονος ηθικοδιδακτισμός που αποβλÎπει στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Στά αξιακό σÏστημα του ΓεÏοστάθη κυÏιαÏχοÏν οι αστικÎÏ‚ αξίες, με επικÏατÎστεÏες την ευνομία, τον αλληλοσεβασμό, την πολιτισμός, την κοινωνική αλληλεγγÏη, τα καθαÏιότητα, τα υγεία, τη φιλία και τη οίκτος, οι οποίες Ï€Ïοβάλλονται ως βασικÎÏ‚ Ï€ÏοϋποθÎσεις της εθνικής αναγÎννησης. Στο πλαίσιο των ηθικοποιητικών του στόχων κατακÏίνονται το ψεÏδος, η ακηδία, η εγωισμός, η φιλαÏγυÏία, η επιδειξιομανία και παÏόλα αυτά η ανάγνωση των μυθιστοÏημάτων, τα οποία ελÎγχονται ως φθοÏοποιά αναγνώσματα. β) Ο πατÏιωτισμός με την λόγος της καλλιÎÏγειας του ÎµÎ¸Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Ï†Ïονήματος στην Ï€Ïοοπτική την εθνικής ολοκλήÏωσης με την ενσωμάτωση των υπόδουλων ελληνικών τμημάτων αλλά και της φιλοπατÏίας πιό γενικά με στόχο την εθνική ανάπτυξη. γ) Ο θÏησκευτισμός που Îχει σκοπό στην εγχάÏαξη των χÏιστιανικών ιδεωδών στη συνείδηση των παιδιών (ΠυλαÏινός, 2000).
Κατά ολοκληÏίαν διαπιστώνεται ότι στο όνειÏο της αγωγής του Λ. Μελά συμφÏÏεται ο κλασικός Ï„Ïπος του â€˜ÎºÎ±Î»Î¿Ï ÎºÎ±Î³Î±Î¸Î¿Ï’ με τα αÏετÎÏ‚ την χÏιστιανικής ιδεολογίας. ΧαÏακτηÏιστικά είναι τα κάτωθι χωÏία:
«Πόσον τω όντι ευτυχÎστεÏοι των άλλων χÏιστιανών του κόσμου είμεθα ημείς οι Έλληνες χÏιστιανοί, Îχοντες διπλοÏν κÎντÏον Ï€Ïος την ηθικήν βελτίωσίν μας, τας αÏετάς των Ï€Ïογόνων μας αφ’ενός, και τας θείας διδασκαλίας του Î™Î·ÏƒÎ¿Ï Î±Ï†â€™ÎµÏ„ÎÏου.
Î ÏŽÏ‚ να μη γίνωμεν φιλάνθÏωποι και Ï€Ïος τους συμπολίτας ημών ευεÏγετικοί, αν αληθώς είμεθα και Έλληνες και ΧÏιστιανοί.
Οι Îνδοξοι Ï€Ïόγονοί μας ΠεÏικλής, Κίμων, ΣωκÏάτης, Επαμεινώνδας, την αγαθοποιίαν μας διδάσκουν. Ο δε φιλάνθÏωπος ΙησοÏÏ‚ και δια των Ï€Ïάξεών του και δια των θείων του λόγων της αγάπης του πλησίον κυÏίως μας παÏαγγÎλλει, ως την μÎγαν και θείον νόμον, […]».
«[…] ΤοιαÏται χÏιστιανικαί τωόντι ευχαί μόνον από καÏδίας ευγενείς, αμνησικάκους και φιλοπάτÏιδας δÏνανται να εξÎλθωσι. ΤοιαÏτας δε καÏδίας Îχοντες οι Ï€ÏοπάτοÏÎÏ‚ μας και αυτοί απεθανατίσθησαν και τον αÏχαίαν Ελλας εδόξασαν […]».
Αξιοσημείωτη ακόμη είναι η κÏιτική όπου ασκεί στο υπάÏχον εκπαιδευτικό σÏστημα, τα οποίο εστιάζει στη στείÏα Ï€ÏογονολατÏία και την αποστήθιση και παÏάλληλα οι καινοτόμες για οι εποχή της μηχανιστικής αγωγής Ï€Ïοτάσεις του για το διδασκαλία τα ιστοÏίας. Οι θÎσεις αυτÎÏ‚ Ï€Ïοβάλλονται με σαφήνεια μÎσω από τη σκοπιά του ενήλικα αφηγητή στο ακόλουθο παÏάθεμα:
«[…] Αλλά αυτÎÏ‚ τις μÎÏες συμπεÏαίνω ότι ο καλοκάγαθος γÎÏων επÏότÏεπε τότε την διδάσκαλόν μας να μη πεÏιοÏίζεται εις την απλήν διήγησιν των συμβεβηκότων την Ελληνικής ιστοÏίας, αλλά να Ï€Ïοκαλή κυÏίως την Ï€Ïοσοχήν μας εις τας αÏετάς και εις τας κακίας των Ï€Ïογόνων μας, όπως μιμώμεθα τας Ï€Ïώτας και αποφεÏγωμεν τας δευτÎÏας. Επί εκάστου δε συμβεβηκότος, επί εκάστης Ï€Ïάξεως, επί εκάστου λόγου να γυμνάζει της κÏίσιν μας, και να μοÏφόνη οι καÏδίαν μας.
ΤαÏτα δε υποθÎτω, διότι πολλάκις ηκοÏσαμεν τον ΓεÏοστάθην λÎγοντα ότι η εκπαίδευσις, οσάκις πεÏιοÏίζεται εις τη να φοÏτόνη μόνον τα μνήμην του μαθητοÏ, χωÏίς να γυμνάζη συγχÏόνως της κÏίσιν του και να ηθοποιή τα καÏδίαν του, είναι εκπαίδευσις ατελεστάτη, ανειλικÏινής και αθλία. »
ΜακÏÏ ÎµÎ½Î´Î¹Î±Ï†ÎÏον ακόμη παÏουσιάζει η εμφάνιση στις σελίδες του ΓεÏοστάθη του Ï„Ïίσημου σχήματος εÏμηνείας την ιστοÏίας, όπου καθιεÏώθηκε από τον Κ. ΠαπαÏηγόπουλο σε μια Ï€Ïωτόλεια Îκφανση τα 1853. ΧαÏακτηÏιστικÎÏ‚ είναι οι ενότητες που αναφÎÏονται στον Îœ. Κωνσταντίνο(σ. 258) και στον Κ. Παλαιολόγο(σ. 516), όπου διαφαίνεται η όνειÏο της εθνικής συνÎχειας με συνδετικό κÏίκο το Βυζάντιο, το οποίο Ï€Ïοβάλλεται ως ελληνικό σε μια Ï€Ïώιμη λογοτεχνική Ï€Ïαγμάτευση. ΤÎλος, η γλώσσα του ΓεÏοστάθη είναι μια ήπια και Ï€Ïοσιτή καθαÏεÏουσα, εμπλουτισμÎνη με λαϊκά στοιχεία και η οποία αποκλίνει από το συνηθισμÎνο της επίσημης νόÏμας στη μοÏφή και τη συγκÏότηση, στοιχείο που λειτουÏγεί θετικά για τη λογοτεχνικότητα και την Ï€Ïόσληψη του κειμÎνου.
Ο ΓεÏοστάθης από τον Ï€Ïώτη Îκδοση Îτυχε θεÏμής υποδοχής τόσο από το αναγνωστικό κοινό όσο και από την κÏιτική. Στίς επόμενα χÏόνια θα γνωÏίσει αÏκετÎÏ‚ επανεκδόσεις[1] εντός και εκτός οÏίων του ÎµÎ»Î»Î·Î½Î¹ÎºÎ¿Ï ÎºÏάτους και σÏμφωνα με αÏκετÎÏ‚ μαÏÏ„Ï…Ïίες θα εισαχθεί ως αναγνωστικό στο Δημοτικό Σχολείο ( Εστία, 1886).[2] Κατά τη δεκαετία 1870 - 1880 ο νεοϊδÏυθείς ΣÏλλογος Ï€Ïος Διάδοσιν των Ελληνικών ΓÏαμμάτων θα αποστείλει το βιβλίο σε Δημοτικά Σχολεία της Ελλάδας και των ελληνικών κοινοτήτων της Οθωμανικής ΑυτοκÏατοÏίας ( Μπονίδης, 1996 ). Οι λόγοι για τους οποίους κυκλοφοÏεί ως σχολικό ανάγνωσμα και μετά την καθιÎÏωση τα συνδιδακτικής μεθόδου το 1880 είναι πολλαπλοί και αφοÏοÏν τόσο τη πεÏιεχόμενο και τη σÏνθεσή του σε ενιαίο αφηγηματικό σÏνολο όσο και τα εγγεγÏαμμÎνες παιδαγωγικÎÏ‚ και ιδεολογικÎÏ‚ αÏχÎÏ‚, μοτίβα που ανταποκÏίνονται στις αÏχÎÏ‚ της εÏβαÏτιανής παιδαγωγικής και ιδιαίτεÏα στον Ï„Ïόπο που Ï€Ïαγματώθηκε στην Ελλάδα της Μεγάλης ΙδÎας, όπου οι εÏβαÏτιανÎÏ‚ αÏχÎÏ‚ της διαμόÏφωσης Î·Î¸Î¹ÎºÎ¿Ï Ï‡Î±ÏακτήÏα συνδÎθηκαν με τη διαμόÏφωση τα εθνικής κληÏονομίας, στον Ï€ÏοσδιοÏισμό της οποίας η σημασία της εθνικής συνÎχειας και της θÏησκείας Îπαιξαν καθοÏιστικό Ïόλο (Κοντονή, 1997).
Ευνοϊκά για την αξιοποίησή του ως ÏƒÏ‡Î¿Î»Î¹ÎºÎ¿Ï Î±Î½Î±Î³Î½ÏŽÏƒÎ¼Î±Ï„Î¿Ï‚ λειτοÏÏγησε και το διάταγμα του 1882 που αφοÏά τα σχολικά εγχειÏίδια και καθιεÏώνει της εÏβαÏτιανή σÏστημα δομής των αναγνωστικών με συνεχή Ïλη, ιστοÏÎ¹ÎºÎ¿Ï Î¹Î´Î¯Ï‰Ï‚ χαÏακτήÏα ( ΛÎφας, 1942, Καψάλης- ΧαÏαλάμπους, 1995 ) και ακόμα το ελαστικό καθεστώς σχετικά με την Ï„Ïόπο ÎγκÏισης και διακίνησης των βιβλίων στα σχολεία, που κÏατοÏσε ως επακολοÏθημα να ακυÏώνεται στην εκπαιδευτική Ï€Ïάξη η επίσημη ÏητοÏεία πεÏί ομοιομοÏφίας στην καλλιÎÏγεια σε ολόκληÏο τον 19ο αιώνα (ΚουλοÏÏη, 1999)
Μια των Ï€Ïώτων επανεκδόσεων του ΓεÏοστάθη με το αÏχικό κείμενο του 1858 μας οδηγεί στά συμπÎÏασμα ότι ο ΛÎων μονοπετÏο καÏδια Μελάς με την απόδοσης του στην Ελλάδα παÏαεμβαίνει στο Ï€ÏωτογενÎÏ‚ του δημιοÏÏγημα με Ï„Ïοποποιήσεις, που αναφÎÏονται τη γλωσσική μοÏφή του ÎÏγου στην Ï€Ïοοπτική την Ï€ÏοσαÏμογής του στο φαινόμενο του εξαÏÏ‡Î±ÏŠÏƒÎ¼Î¿Ï ÎºÎ±Î¹ ομογενοποίησης του Î³Î»Ï‰ÏƒÏƒÎ¹ÎºÎ¿Ï ÎºÏŽÎ´Î¹ÎºÎ±.
Στά παÏόν κείμενο θα επικεντÏωθοÏμε σε 2 ειδικÎÏ‚ και Ï€Î¿Î»Ï ÏƒÎ·Î¼Î±Î½Ï„Î¹ÎºÎÏ‚ επανεκδόσεις του ΓεÏοστάθη, οι οποίες Ï€ÏοοÏίζονται για σχολική χÏήση και συνιστοÏν πεÏιπτώσεις αναπλαισίωσης, εφόσον ανατοποθετοÏνται στον σχολικό χώÏο από επίσημους φοÏείς. Η Ï€Ïώτη την Îκδοση του Ομίλου Î Ïος Διάδοσιν των Ελληνικών ΓÏαμμάτων, το 1884, και η δεÏτεÏη μια Îκδοση της ΚωνσταντινοÏπολης, την ίδια χÏονιά, από το τυπογÏαφεÏίο του Συναφής. ΚοÏομηλά, με άδεια του ΥπουÏγείου τα Δ. Εκπαίδευσης. Η συγκÏιτική θεώÏηση των δÏο εκδόσεων με της αÏχική μας δείχνει ότι και στα δυο συγκεκÏιμÎνες πεÏιπτώσεις οι φοÏείς αναπλαισίωσης επÎφεÏαν σημαντικÎÏ‚ Ï„Ïοποποιήσεις στο Ï€